پایگاه رسمی حفظ و نشر آثار شیخ الحدیث مولانا محمّد یوسف حسین پور (رح) زیر نظر مجلس علمی عین العلوم گُشت – سراوان
سوره‌ي فاتحه در قرآن كريم از ويژگي‌هاي خاصي برخوردار است:
نخست: اين‌كه قرآن با اين سوره افتتاح مي‌شود.
دوم: آن‌كه نماز با آن شروع مي‌شود.
سوم: آن‌كه از نظر نزول تنها سوره‌اي است كه به طور كامل قبل از همه سوره‌ها نازل شده است. البته آياتي چند از سوره‌هاي علق، مدّثّر و مزّمّل، قبل از آن نازل گشته‌اند، اما اوّلين سوره‌اي كه به طور كامل بر پيامبر اسلام صلى الله عليه وسلم نازل شد، سوره‌ي فاتحه بود و آن‌چه از بعضي صحابه‌ي كرام روايت شده كه نخستين سوره‌ي فرود آمده، سوره‌ي حمد است، اين است كه اين سوره از همه سوره‌ها جلوتر قرار داشته و قبل از آن سوره‌اي به شكل كامل نازل نگشته است و بدين جهت سوره‌ي حمد را ”فاتحة الكتاب“ نام نهاده‌اند.
خصوصيت چهارم اين سوره آن است كه از نظر محتوا شامل تمام مطالب قرآن است و سراسر قرآن به منزله‌ي شرح و توضيح آن مي‌باشد؛ زيرا تمام اهداف قرآن منحصر به ايمان و عمل است كه اصول اساسي آن‌ها در اين سوره بيان شده است. در احاديث صحيح نام سوره‌ي فاتحه، ”أُم الكتاب“، ”أُم القرآن“ و ”قرآن عظيم“ نيز آمده است. (قرطبي)
شرح مفصل اين مورد در تفاسير روح البيان و روح المعاني آمده است.
سوره‌ي حمد تمام راهنمايي‌هاي لازم را به افرادي كه به تلاوت قرآن روي مي‌آورند، مي‌نمايد و به آن‌ها خاطر نشان مي‌سازد كه در اين راه تخيلات و نظريات شخصي خود را كنار گذاشته، با واقع‌بيني براي يافتن حق و جستجوي راه راست تلاش كنند و از خداوند متعال بخواهند كه آن‌ها را توفيق هدايت به راه راست عطا فرمايد.
در ابتداي سوره‌ي ياد شده، حمد و ثناي ذاتي بيان شده كه ما بندگان تقاضاي هدايت را به بارگاه او تقديم مي‌داريم؛ سپس تمام قرآن كه از ﴿الٓمٓ ٭ ذَٰلِكَ ٱلۡكِتَٰبُ﴾ شروع مي‌شود، در پاسخ به آن تقاضا آمده است؛ گويا زماني كه انسان تقاضاي هدايت به راه راست نمود، حق تعالى در پاسخ وي به ﴿ذَٰلِكَ ٱلۡكِتَٰبُ﴾ اشاره فرمود؛ يعني آن‌چه مي‌خواهي در اين كتاب وجود دارد. پيامبر صلى الله عليه وسلم فرمودند: «سوگند به خدايي كه جان من در دست قدرت اوست، نظير سوره‌ي فاتحه نه در تورات آمده و نه در انجيل و زبور، حتى در خود قرآن كريم سوره ديگري مانند آن وجود ندارد.» (رواه الترمذي: ۲۸۷۵ عن أبي هريرة وقال: حسن؛ والحاكم وقال: صحيح على شرط مسلم. من مظهري) هم‌چنين از آن حضرت صلى الله عليه وسلم نقل شده است كه فرمود: «سوره‌ي فاتحه داروي شفا بخش هر بيماري است.» (رواه البيهقي في شعب الإيمان: ۲۳۶۷، بسند صحيح؛ مظهري) يكي از اسامي ديگر سوره‌ي فاتحه كه در حديث ذكر شده، سوره‌ي ”شفا“ است. (قرطبي) در صحيح بخاري از انس روايت شده كه آن حضرت صلى الله عليه وسلم فرمودند: «مهم‌ترين سوره‌ي قرآن، سوره‌ي حمد است.» (قرطبي؛ صحيح بخاري: ۴۴۷۴)
معارف القرآن/ ترجمه مولانا حسين پور
