بر همدیگر لقب بد نگذارید

﴿وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِيمَانِ وَمَنْ لَمْ يَتُبْ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ﴾ [سورهٔ حجرات، آیهٔ ١١]

و بر یکدیگر لقب بد نگذارید، بد نامی است گناهکاری بعد از ایمان، و هر کس توبه نکند، پس آنها ظالم هستند.

خلاصهٔ تفسیر

و یکدیگر را با القاب بد صدا نکنید (زیرا همهٔ این امور گناه محسوب می‌شوند، لذا) پس از ایمان آوردن نامگذاری (مسلمانی) به گناه، بد است (وقتی که مرتکب گناهی شوید و در حق شما گفته شود که فلانی مرتکب نافرمانی خدا شده است یا امر منفوری است، پس، از آن برحذر باشید) و کسانی که (از این امور) توبه نکنند، ایشان (با تلف کردن حقوق الناس) ظالم هستند (و هر سزایی که شایستهٔ ظالمان است به آنها نیز خواهد رسید).

معارف و مسائل

چیزی که در این بخش از آیه از آن ممانعت به عمل آمده است، صدا کردن دیگران با لقب بد است؛ به نحوی که او از آن ناراضی باشد؛ مثلاً کسی را کور یا لنگ بگویید و نیز صدا کردن کسی با نامی که به منظورِ تحقیر در حق او به کار برده می‌شود، حضرت ابوجبیرهٔ انصاری رضی الله عنه می‌گوید: این آیه دربارهٔ ما نازل شد؛ وقتی که رسول خدا صلى الله علیه وسلم به مدینه تشریف آورد، بعضی از مردم دو یا سه نام داشتند و بعضی از نام‌ها به گونه‌ای بود که مردم به خاطر تحقیر و توهین و شرمسار کردن مشهور شده بودند، چون آنحضرت صلى الله علیه وسلم از موضوع آگاهی نداشت، با همان نام مردم را خطاب می‌کرد، صحابه عرض می‌کردند: یا رسول‌الله! او از این نام ناراحت می‌شود. بر این وضع، این آیه نازل گردید.

ابن عباس رضی الله عنه فرموده است: مراد از ”تنابز بالألقاب“، این است که کسی مرتکب گناه یا کار بدی بشود، سپس توبه نماید، باز هم مردم او را به همان نام بد بخوانند؛ مانند: دزد، زانی، شرابخوار و… در حالی که او از دزدی، زنا و شرابخواری توبه کرده است، پس او را شرم سار ساختن به سبب آن کار، و تحقیر و تذلیل نمودن، حرام است.

در حدیثی از حضرت رسول صلى الله علیه وسلم آمده است: «هر کسی مسلمانی را به خاطر گناهی که او از آن گناه توبه کرده، شرمنده کند، خداوند تعهد کرده است که شخص عیب‌جو را به همان گناه مبتلا سازد و در دنیا و آخرت رسوایش کند.»

استثنای بعضی القاب

بعضی از مردم به چنان نامی مشهوراند که فی نفسه بد هستند، ولی آنان بدون آن نام‌ها شناخته نمی‌شوند، پس علما به اتفاق اجازه داده‌اند که آنها را با همان نام‌ها ذکر کنند؛ به شرطی که هدف از ذکر آن نام تحقیر و تذلیل نباشد؛ چنانکه بعضی از محدثین بنام: اعرج و احدب مشهوراند و خود رسول خدا صلى الله علیه وسلم صحابی‌ای را که نسبتاً دست‌هایش قدری بلند بودند، به «ذوالیدین» یاد فرمود.

از حضرت عبدالله بن مبارک رحمه‌الله پرسیده شد که در اسناد احادیث نام افرادی وجود دارد که با القابی چون: حمید الطول، سلیمان الاعمش، مروان الاصفر و… یاد می‌شوند، آیا ذکر آنها با چنین القابی جایز است؟ فرمود: اگر هدف شما از ذکر این القاب عیب‌جویی نباشد، بلکه فقط شناخت آنها باشد، جایز است.

معارف القرآن/ علامه مفتی محمّد شفیع دیوبندی
ترجمهٔ شیخ الحدیث مولانا محمّد یوسف حسین‌پور