عزت را بايد از خدا طلبيد

﴿بَشِّرِ الْمُنَافِقِينَ بِأَنَّ لَهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا ٭ الَّذِينَ يَتَّخِذُونَ الْكَافِرِينَ أَوْلِيَاءَ مِنْ دُونِ
الْمُؤْمِنِينَ أَيَبْتَغُونَ عِنْدَهُمُ الْعِزَّةَ فَإِنَّ الْعِزَّةَ لِلّٰهِ جَمِيعًا﴾ [سوره نساء؛ آيات ۱۳۸، ۱۳۹]

بشارت ده منافقان را به اين‌كه براي آن‌ها عذابي دردناك است ٭ آنان كه مسلمانان را رها كرده،
كافران را دوست مي‌گيرند، آيا به نزد آنان عزت مي‌خواهند؟ پس همه عزت براي خدا است.

خلاصه‌ي تفسير

منافقين را به اين امر مژده بده كه برايشان (در آخرت) سزاي دردناك (تصويب شده) است كه حالشان چنين بود كه (نه داراي عقايد اهل ايمان بودند و نمي‌توانستند به وضع اهل ايمان پايبند باشند، چنان‌كه) مسلمانان را گذاشته كفار را دوست خود قرار مي‌دهند. آيا مي‌خواهند به نزد آنان (رفته) عزت يابند؟ پس (متوجه باشيد كه) عزت كاملاً در قبضه‌ي خداست (او به هر كه بخواهد، مي‌دهد. پس اگر كسي مسلمانان را رها كند و با كفار رشته‌ي دوستي برقرار كند و بدين طريق بخواهد داراي مقام و عزت شود، خداوند متعال به اين اشخاص نه تنها عزت نمي‌دهد، بلكه ذليل‌شان خواهد كرد).

معارف و مسائل

در آيه‌ي اوّل به منافقين مژده‌ي عذاب دردناك داده شده و اين خبر دردناك را با لفظ بشارت تعبير كرده كه اشاره به اين است كه هر انسان نسبت به آينده‌اش منتظر شنيدن مژده مي‌باشد، اما براي منافقين به غير از اين، خبر ديگري نيست؛ عوض بشارت براي آنان همين خبر است!

عزت را بايد از خدا طلبيد

در آيه‌ي دوم از ارتباط و اختلاط و نشست و برخاست با مشركين ممانعت به عمل آمد و براي كساني كه به اين امر مبادرت مي‌ورزند، وعيدي دردناك ذكر شده است و با اين، سبب و منشأ اصلي ابتلا به اين مرض را بيان كرده و لغو و بي مورد بودنِ آن را هم نشان داد و فرمود: ﴿أَيَبْتَغُونَ عِنْدَهُمُ الْعِزَّةَ فَإِنَّ الْعِزَّةَ لِلّٰهِ جَمِيعًا﴾؛ يعني عموماً هدف آن‌ها از معاشرت و ارتباط با كفار و مشركين اين است كه از قوت و عزت ظاهري آنان متأثر شده، چنين تصور مي‌كنند كه اگر با آنان دوستي برقرار كنيم، از طرف آنان به ما هم عزت و قوتي حاصل مي‌شود. حق تعالى اين خيال بي جا را چنين روشن كرد كه آيا عزت از كسي مي‌خواهيد كه به نزد خود او عزتي نيست و عزت كه به معني قوت و غلبه است، مختص به ذات الله است و اگر به كسي از مخلوقات گاهي قوت و غلبه مي‌رسد، آن هم خدادادي است؛ پس چه‌قدر احمق است كسي كه باري تحصيل عزت، مالك اصلي عزت را كه عزت دهنده است، ناخشنود گردانيده و از دشمنان او عزت جويد!

همين مضمون در سوره‌ي منافقون با اندكي اضافات چنين آمده است: ﴿وَلِلّٰهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَلَكِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَا يَعْلَمُونَ﴾ [آيه‌ي ٨]؛ يعني عزت تنها از آنِ خدا و رسول او و مسلمانان است؛ اما منافقان اين را نمي‌دانند. در اين آيه علاوه بر نام الله، رسول و مؤمنان نيز ذكر شده‌اند كه اين را خاطرنشان مي‌كند كه مالك اصلي عزت، تنها ذات رب العالمين است و او هر كه را بخواهد، عزت و شرافت مي‌بخشد؛ لذا رسول خدا و مؤمنان چون به نزد او محبوب و مقبول‌اند، به آنان عزت و برتري مي‌دهد. اكنون كه كفار و مشركين از عزت واقعي بي‌بهره‌اند، چگونه مي‌توان از آنان سربلندي و برتري حاصل نمود؟!

در اين‌جاست كه حضرت فاروق اعظم رضي الله عنه فرمود: «مَنِ اعْتَزَّ بِالْعَبِيدِ أَذَلَّهُ اللهُ» [جصاص و كنز العمال: ۲۵۰۴۲]؛ هر كسي كه از مخلوقات و بندگانِ خدا عزت و برتري جويد، الله تعالى او را خوار و ذليل خواهد كرد. نيز حضرت فاروق اعظم رضي الله عنه به ابوعبيده رضي الله عنه  استاندار شام فرمود: «كُنْتُمْ أَقَلَّ النَّاسِ وَأَذَلَّ النَّاسِ فَأَعَزَّكُمُ اللهُ بِالإسْلَامِ فَمَهْمَا تَطْلُبُوا العِزَّةَ بِغَيْرِهِ يُذِلُّكُمُ اللهُ تَعَالىٰ» [مستدرك: ۳/ ۸۲]؛ شما از نظر اجتماعي از همه‌ي مردم كمتر و ضعيف‌تر بوديد، خداوند به سبب اسلام به شما عزت و شوكت داد، لذا اگر غير از اسلام به هر وسيله‌ي ديگري كه بخواهيد عزت حاصل كنيد، خداي تعالى شما را ذليل خواهد كرد.

ابوبكر جصاص رحمه الله در احكام القرآن [۲/ ۳۵۲] نوشته است كه مراد از آيه‌ي مذكور اين است كه با كفار و فجار ارتباط برقرار كنيد، اما از آنان انتظار كسب عزت نداشته باشيد؛ آري، اگر از مسلمانان عزت و قوت طلبيده شود، ممنوع نيست؛ زيرا از آيه‌ي سوره‌ي منافقين اين روشن شد كه الله تعالى به پيامبر خويش و مؤمنان عزت بخشيده است.

اگر مراد از عزت در اين‌جا عزت هميشگي آخرت است، پس اختصاص يافتن آن در دنيا براي رسول الله صلى الله عليه وسلم و مؤمنين روشن است؛ زيرا حصول عزت آخرت قطعاً براي كفار و مشركين ممكن نيست و اگر مراد از آن عزت دنيوي باشد، پس علاوه بر ادوار موقت و حوادث اتفاقي، به اعتبار سرانجام، اين عزت و غلبه حق اسلام و مسلمانان است تا وقتي كه مسلمانان در معني واقعي كلمه، مسلمان بودند، جهان آن را با چشمان خود مشاهده كرد و باز در آخرالزمان وقتي كه مسلمانان در قرب قيامت و امامت حضرت عيسى عليه السّلام بر اسلام صحيح قائم مي‌شوند، باز غلبه از آنِ مسلمانان خواهد بود. در ادوار مياني و موقت كه مسلمانان به خاطر ضعف ايمان و ابتلا به معاصي، ضعيف به نظر مي‌رسند، اين منافاتي با آن ندارد.

معارف القرآن/ ترجمه مولانا حسين پور