پایگاه رسمی حفظ و نشر آثار شیخ الحدیث مولانا محمّد یوسف حسین پور (رح) زیر نظر مجلس علمی عین العلوم گُشت – سراوان
﴿وَلِلّٰهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللّٰهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ﴾
[سوره آل عمران، بخشي از آيه‌ي ۹۷]
و حق خدا است بر مردم حج کردن اين خانه کسي که توانايي راه يافتن به سوي آن را داشته باشد
و هر کس نپذيرد، پس خدا بي‌نياز است از عالميان.
در اين آيه خصوصيتي که براي بيت الله ذکر شده، اين است که الله تعالى بر آدميان واجب گردانيده است که در صورت داشتن استطاعت و توانايي به زيارت بيت الله الحرام مشرف شوند.
تفصيل استطاعت و توانايي رسيدن به بيت الله الحرام اين است که شخص بايد از نظر مالي چندان استطاعت داشته باشد که هزينه رفت و برگشت و توقف در آن‌جا و هزينه‌ي نفقه‌ي خانواده‌ي خويش را در اختيار داشته باشد و هم چنين از نظر دست و پا و چشم معذور نباشد؛ چرا که با داشتن چنين معذوريت‌هايي سفر حج و اداي ارکان آن دشوار مي‌گردد و هم چنين سفر حج براي زن بدون محرم شرعاً جايز نيست؛ لذا او زماني قادر بر اداي حج قرار مي‌گيرد که محرم همراه و هم سفر او باشد؛ فرقي نمي‌کند که محرم به هزينه‌ي خود به حج برود و يا اين که زن هزينه‌ي او را به عهده بگيرد. و نيز امنيت راه تا رسيدن به آن‌جا جزء استطاعت است و اگر راه نا امن و احتمال خطر جان و مال در آن وجود داشته باشد، پس در اين صورت استطاعت حج تعلق نمي‌پذيرد.
لازم به يادآوري است که معني لغوي لفظ ”حج“، قصد کردن است، ولي تفاصيل ضروري معني شرعي آن را خود قرآن کريم بيان فرموده است که عبارت‌اند از: طواف کعبه و وقوف عرفه و مزدلفه و غيره و بقيه‌ي تفاصيل را رسول اکرم صلى الله عليه وسلم به وسيله‌ي رهنمودهاي شفاهي و بيانات عملي خويش توضيح داده است. در آخر آيه پس از اعلام فرضيت حج بيت الله فرمود: ﴿وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللهَ غَنِيٌّ عَنِ العَالَمِيْنَ﴾؛ يعني: «هر کسي که منکر باشد، پس الله تعالى از جهانيان بي‌نياز است.»
بنابر اين، هر کسي که منکر فريضه‌ي حج باشد و آن را فرض نداند، در مصداق اين آيه داخل و به دايره‌ي کفر گام نهاده است؛ چرا که لفظ ﴿وَمَنْ كَفَرَ﴾ به صراحت بر او صدق مي‌کند و کسي که ازروي عقيده آن را فرض مي‌داند، ولي با وجود استطاعت و توانايي از انجام اين امر مهم سر باز مي‌زند، او نيز از جهتي منکر تلقي مي‌گردد و لفظ ﴿وَمَنْ كَفَرَ﴾ بر او نيز از روي تأکيد و تهديد اطلاق مي‌شود؛ زيرا اين شخص مرتکب عمل کفار گرديده است و هم چنان که کفار و منکران، فريضه‌ي حج را به جا نمي‌آورند، او نيز به جا نمي‌آورد. بنابراين، فقها فرموده‌اند که اين جمله از آيه، براي کساني که با وجود قدرت و استطاعت حج نمي‌کنند، وعيد شديدي در بر دارد؛ چرا که آنان با اين عمل خويش مانند کافران شده‌اند ـ العياذ بالله ـ.
معارف القرآن/ ترجمه مولانا حسين پور
