ماه بزرگی بر شما سایه افکنده است

ماه مبارک شعبان چنان ماه بابرکتی است که جناب نبی اکرم صلى الله علیه وسلم آن را به خود نسبت داده و فرموده‌اند: ماه رمضان نسبتش به خداست و شعبان را نسبتش به رسول صلى الله علیه وسلم. و جناب نبی اکرم صلى الله علیه وسلم در این ماه مبارک بیشتر روزها را روزه می‌گرفت. حضرت عایشه همسر گرامی پیامبر صلى الله علیه وسلم می‌فرماید: نبی اکرم صلى الله علیه وسلم چنان ماه شعبان را روزه می‌گرفت که فکر می‌کردیم تمام ماه را روزه می‌گیرد و گاهی پشت سر هم روزه نمی‌گرفت، اما اکثر ماه را روزه می‌گرفت. و علتش را رسول اکرم صلى الله علیه وسلم چنین بیان کرده‌اند که گزارش کردار بنی آدم در همین ماه به بارگاه خداوند متعال عرضه می‌شود.

ما گمان نکنیم که آزادیم؛ بلکه بر ما گماشتگانی وجود دارد. دو فرشته همیشه همراه ما هستند. پیامبر صلى الله علیه وسلم می‌فرمایند: یک فرشته طرف راست انسان و فرشته‌ی دیگر به جانب چپ قرار گرفته است. هر سخن خوب و خراب انسان قلم‌بند می‌شود و پرونده‌اش تشکیل می‌گردد. فرشته‌ای که مأمور نیکی‌هاست، فوراً کار نیک را ثبت می‌کند، اگر در دل شخصی خیال نیک بیاید، به خاطر همین خیالش، یک نیکی در پرونده‌ی اعمالش نگاشته می‌شود ولو این‌که آن را به زبان نیاورد و عمل را هم انجام ندهد؛ و این لطف خداوند متعال است. در قانون خداوندی، یک نیکی ده برابر می‌شود. نبی اکرم صلى الله علیه وسلم می‌فرمایند: «کُلُّ عَمَلِ ابْنِ آدَمَ لَهُ، فَالْحَسَنَةُ بِعَشْرِ أَمْثَالِهَا إِلَى سَبْعِ مِائَةِ ضِعْفٍ.» و بعضی چنان بنده‌ی نیک هستند که با انجام یک کار نیک، به آن‌ها هفتصد ثواب می‌رسد. ولی اگر شخصی اراده‌ی بدی داشته باشد اما آن کار بد را نکرد، فقط وسوسه آمد، خداوند متعال نسبت به وسوسه‌ی دل او آگاه است و از آن صرف نظر می‌فرماید و این لطف و کرم‌نوازی اوست. و اگر آن کار را انجام داد، فرشته‌ی سمت چپ اجازه‌ی نوشتن آن را ندارد؛ باید از فرشته‌ی جانب راست اجازه بگیرد، و فرشته‌ی سمت راستی می‌گوید: بدی‌اش را تا وقت غروب ننویس. و این فرشته در انتظار است؛ اگر آن شخص در این مدت کار نیکی انجام داد، فرشته‌ی سمت راست می‌گوید: این کار نیکش ده ثواب دارد، به یک نیکی، بدی‌اش از بین می‌رود و نه ثواب دیگر می‌ماند و قرآن نسبت به همین مطلب می‌گوید: ﴿إِنَّ الحَسَنَاتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئَات﴾؛ نیکی‌ها بدی‌ها را از بین می‌برند. بدین گونه هر پرونده‌ای در ماه شعبان به بارگاه الٰهی عرضه می‌گردد و به همین خاطر پیامبر صلى الله علیه وسلم می‌فرمودند: می‌خواهم در حالی که روزه باشم، پرونده‌ام به بارگاه الٰهی برود. و اگر کسی می‌خواهد تمام عمر را روزه باشد، پیامبر اکرم صلى الله علیه وسلم می‌فرمایند: در هر ماه سه روز (سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم) را روزه بگیرد که هر روز ثواب ده روز را دارد که ثواب سی روزه به انسان می‌رسد؛ گویا که تمام ماه را روزه بوده است.

جناب نبی اکرم صلى الله علیه وسلم در چنین جمعه‌ای که چهارمین جمعه‌ی شعبان بود، خطاب به مردم فرمودند: «أَیُّهَا النَّاسُ! قَدْ أَظَلَّکُمْ شَهْرٌ مُبَارَکٌ شَهْرٌ عَظِیْمٌ»؛ ای مردم! پای سر شما ماه بسیار پر برکت و بزرگی قرار گرفته است که خداوند متعال به شما دستور می‌دهد که روزهایش را روزه بگیرید و شب‌هایش را زنده نگه دارید و در این ماه شبی وجود دارد که در بارگاه الٰهی از هزار ماه هم بهتر است. خداوند متعال در قرآن مجید می‌فرماید: ﴿إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ* وَمَا أَدْرٰکَ مَا لَیْلَةُ الْقَدْرِ* لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ﴾؛ خداوند متعال وقتی که خواست جناب محمّد صلى الله علیه وسلم را به مقام نمایندگی خود؛ یعنی پیامبری برساند، در شب قدر ماه مبارک رمضان به جبرئیل دستور داد که رونوشت آخرین کتاب آسمانی را از لوح محفوظ بگیرد و به آسمان چهارم در کنار بیت المعمور قرار دهد و به تدریج در ظرف ۲۳ سال آن را در مکه و مدینه به پیامبر صلى الله علیه وسلم برساند. بدین خاطر خداوند متعال این شب را مزیت و برتری داده است که اگر شخصی آن شب را به بندگی خدا و عبادت، ذکر و تلاوت، نماز، خیرات و صدقات، و رسیدگی به مستمندان و درماندگان بگذراند، خداوند متعال همین یک شب را به جای هزار ماه به بارگاه خود قبول می‌کند. مخصوصاً نماز که از تمام عبادات بالاتر است و بهترین بندگی‌ای که انسان به جا می‌آورد نماز است؛ چون بنده در این حالت، وابستگی و تعلق خود را به خدا نشان می‌دهد و با بینی خود خط می‌کشد که خدایا! تو خدایی و من غلام توام. در حدیث آمده است: «أَقْرَبُ مَا یَکُونُ الْعَبْدُ مِنْ رَبِّهِ، وَهُوَ سَاجِدٌ». اگر کسی بتواند شب‌های رمضان را به عبادت خداوندی زنده نگه دارد، بزرگ‌ترین سعادت از آنِ اوست؛ اما ارزش شب قدر به جای هزار ماه است که مجموعاً ۸۲ سال و اندی می‌شوند.

امروزه اگر شخصی بداند که در فلان جا برای کار دستمزد بیش‌تری می‌دهند، فوراً کار خود را در این‌جا رها می‌کند و به آن جای دیگر می‌رود فقط به خاطر این‌که آن‌جا بیشتر گیر می‌آید، اما در عبادات، همه بی‌خیال‌اند و قدر شب‌های رمضان و شب قدر را نمی‌دانند؛ در حالی که قرآن می‌فرماید: ﴿وَلَلْآخِرَةُ خَیْرٌ لَکَ مِنَ الْأُوْلَىٰ﴾؛ آخرت برای تو از دنیا بهتر است، ولی متأسفانه امروزه کسی به فکر قیامت نیست.

خداوند این ماه را طوری قرار داده است که هر لحظه‌اش باید به نیکی بگذرد و بزرگترین نیکی در این ماه، روزه است به شرطی که به خوبی ادا شود و در دل هم این نیت را داشته باشد که با این عمل من خدا راضی شود. پیامبر صلى الله علیه وسلم می‌فرمایند: «مَنْ لَمْ یَدَعْ قَوْلَ الزُّوْرِ وَالْعَمَلَ بِهِ، فَلَیْسَ لِلَّهِ حَاجَةٌ فِی أَنْ یَدَعَ طَعَامَهُ وَشَرَابَهُ»؛ اگر کسی در حالت روزه زبان را کنترل نکرد، دشنام داد، عیب‌جویی و غیبت کرد، روزه‌اش از بین می‌رود بلکه اگر در دل خیال آمد که فلانی عیب دارد، اوّل به عیب‌های خود بنگرد و کدام انسان است که عیبی نداشته باشد؟! و اگر کلمه‌ی نامناسبی نسبت به دین و شریعت گفت، نتیجه‌اش کفر است که کل نیکی‌ها را از بین می‌برد. با وجودی که خود را از حلال‌ها حفظ می‌کنیم، با یک گفتار، آن روزه را به باد ندهیم.

شب‌های ماه مبارک رمضان را هم بایستی به قیام اللیل بگذرانیم. پیامبر صلى الله علیه وسلم در شب‌های ماه رمضان کمر را محکم می‌بستند و تا صبح به نماز می‌ایستادند و همسران خویش را نیز به نماز در شب وادار می‌کردند. عموماً آن حضرت صلى الله علیه وسلم در هر رمضان ده شب را به اعتکاف می‌گذرانیدند و هدف از اعتکاف دریافت شب قدر می‌باشد که امروزه در میان مردم کم اهمیت شده است.

صحابه‌ی کرام اکثراً شب‌های ماه مبارک رمضان را در منزل نمی‌خوابیدند، بلکه به مسجد آمده و پشت سر پیامبر صلى الله علیه وسلم نماز می‌خواندند. صحابی‌ای می‌گوید: پیامبر صلى الله علیه وسلم چنان نماز را طولانی می‌کرد که بعد از سلام دادن نگاه می‌کردیم که آیا فجر صادق شده یا نه؟

به هر حال ماه مبارک رمضان آمدنی است؛ از هم اکنون برای آن آماده‌گیری نماییم. آماده‌گیری غذا، افطاری مسلمان، دستگیری فقیر و مسکین را داشته باشیم. پیامبر صلى الله علیه وسلم می‌فرمایند: در ماه رمضان سینه را گشادتر نمایید و رزقتان را بیشتر و ثواب را زیادتر کنید.

به هر حال از این چند روز باقی‌مانده‌ی شعبان استفاده نماییم؛ ولی سی‌ام شعبان را که یوم الشک است، روزه نگیرید؛ حضرت ابوهریره می‌فرمایند: «مَنْ صَامَ یَوْمَ الشَّکِّ فَقَدْ عَصَىٰ أَبَا القَاسِمِ»؛ کسی که یوم الشک را روزه بگیرد، پیامبر صلى الله علیه وسلم را نافرمانی کرده است.

اما وظیفه‌ی پیر و جوان، زن و کودک این است که به دنبال هلال ماه باشند؛ پیامبر صلى الله علیه وسلم می‌فرمایند: «صُوْمُوا لِرُؤْیَتِهِ وَأَفْطِرُوْا لِرُؤْیَتِهِ»؛ با دیدن هلال ماه روزه بگیرید و با دیدن هلال ماه افطار (عید) کنید. و مراد از این رؤیت این است که نزد علما و قاضی شرع دیده شدن هلال ماه  به ثبوت برسد؛ وقتی که مطلع صاف است سخن یکی دو نفر کافی نیست اما اگر هوا ابری و گرد و خاک باشد، سخن یک شخص مورد اعتماد هم قبول است.

خطبه جمعه: ۲۳ شعبان المعظم ۱۴۳۳