نگاهي اجمالي به احوال سفر آخرت

احوال مؤمن

در روشني احاديث صحيح و قوي، حالت مختصر اين سفرنامه را بايد ياد نمود. بنده‌ي نيک – چه مرد باشد يا زن -، فرشتگان رحمت به هنگام مرگ نزدش مي‌آيند و او را به بهشت مژده مي‌دهند و به سلامتي و جزو اصحاب اليمين بودن او بشارتش مي‌دهند و روح او را به آساني بيرون آورده با اکرام و اعزاز بسيار به ملأ اعلى مي‌برند. آن روح در جلوي عرش الهي به سجده مي‌افتد، حق تعالى مي‌فرمايد: آن را در ”عليين“ جا دهيد. سپس قبل از تجهيز و تکفين، به سند قبولي و حضور الهي مشرف شده، به جسم برمي‌گردد و در قبر يا عالم برزخ به سؤالات پاسخ مي‌دهد که بعد از آن، حسب حکم خداوندي، قبرش پرفروغ مي‌شود. فرشها و لباسهاي بهشتي برايش مي‌آورند و دروازه‌اي از بهشت به رويش گشاده مي‌شود که دائماً هواي خوب آنجا برسد و بوي خوشي استشمام نمايد. مستقر اصلي آن روح در ”عليين“ است و مستقر ارواح کفار زير زمين هفتم در ”سجين“ است. قول گروهي از علماي سلف و خلف همين است و از قول نبي اكرم صلى الله عليه وسلم دليل مي‌گيرند که فرمود: «اللهم الرَّفِيْقَ الأَعْلَىٰ.» (کتاب الروح: ١٠٧)

اين نيز آمده است که فرشتگان محافظ انسان به هنگام مرگ، مؤمن را ستوده و غير مؤمن را نکوهش مي‌کنند. مردم به هنگام مرگ اعمال خوب و بد زندگي خود را به صورت خوب و بد مي‌بينند، آن دري از آسمان که از آنجا روزي مي‌آمد و درِ ديگري که اعمال نيک بدانجا بالا مي‌رفتند، هر دو بر موت نيکان مي‌گريند؛ نيز آن قسمت از زمين که بر آن نماز و اعمال ديگر انجام مي‌داد، هم مي‌گريند. اللهم اجْعَلْنَا كُلَّنَا مِنْهُمْ بِفَضْلِكَ وَكَرَمِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ.

احوال كافر، منافق و بدكار

هنگام مرگ کافر و منافق يا بدکار، فرشتگان عذاب مي‌آيند و انواع و اقسام گوناگوني از عذاب و اهانت را به او نشان مي‌دهند. روحش به سختي بيرون آورده مي‌شود و درهاي آسمان به رويش بسته مي‌شوند و با نهايت حقارت و نفرت به پايين انداخته مي‌شود، نه آسمان بر او مي‌گريد و نه زمين بر او تأسف مي‌خورد و روح او به سجين مي‌رود و همراه با جسم، عذاب و ناراحتي را متحمل مي‌شود. قبرش تنگ شده و زير او فرش آتشين پهن مي‌گردد و دري از دوزخ بر او گشوده مي‌شود – أَعَاذَنَا اللهُ مِنْهُ -.

احوال عجيب قبر مؤمن

در صحيحين/ بخاري و مسلم از  حضرت انس رضي الله عنه مروي است که بعد از سؤال و جواب به مؤمن گفته مي‌شود: ببين، آن، جاي شما از جهنم است که خداوند عوض آن به شما بهشت را عطا فرموده است؛ پس او هر دو جاي جنت و جهنم را مي‌بيند. در روايت ديگري از حضرت قتاده رضي الله عنه در بخاري و مسلم آمده است که: قبر مؤمن هفتاد گز به صورت ميداني سرسبز و شاداب گشاده مي‌شود و تا قيامت به همان شکل مي‌ماند. در ترمذي و ابن حبان آمده است: «سَبْعُونَ ذِرَاعاً فِي سَبْعِينَ ذِرَاعاً»؛ يعني هفتاد در هفتاد گز، که مجموعا ٤٩٠٠ گز مربع براي او گشاده مي‌شود و تمام آن ميدان براي او مانند شب چهارده منور مي‌باشد. در ابوداود، مشكاة و… آمده است که: منادي‌اي از آسمان ندا مي‌کند که بنده‌ي من راست گفت (يعني درست جواب داد)، براي او فرشي از بهشت پهن کنيد و لباس بهشتي بياوريد و دريچه‌اي از جنت بر او بگشاييد تا براي او هواي خوب و خوشبو بيايد و براي او تا حد که چشمديدش زمين را گشاده گردانيد.

او در گودال قبر، جنت را ديده که بالاي هفت آسمان قرار دارد، جهنم را نيز مي‌بيند که در اسفل السافلين است، براي محل برزخي مؤمن اهل جنت فرش و لباس نيز از جنت مهيا مي‌گردد. قبر او کاخ سلطنتي وسيع مي‌گردد و از محل برزخي او دريچه‌اي به طرف جنت گشاده مي‌شود که بر اثر خوشبويي آن، کل محل عطرآگين مي‌شود و همين صورت و کيفيت تا قيامت باقي خواهد ماند.

همه‌ي اين چيزها از احاديث صحيح و قوي ثابت است.

مطلب خواب در قبر

در حديث الباب آمده است که بعد از سؤال و جواب مؤمن، فرشته به او مي‌گويد: اکنون آرام بخواب، ما از قبل مي‌دانستيم که تو سرفراز به نعمت ايمان و يقين هستي. علامه باجي گفته است که مراد از خواب، برگشت به حالت اولي موت است و به آن از اين جهت نوم گفت که در آن مانند خواب، راحتي و آرامش وجود دارد. در حديثي اين الفاظ وارد شده است: «نَمْ نَوْمَةَ عَرُوسٍ فَيَكُونُ فِي أَحْلىٰ نَوْمِةٍ نَامَهَا أَحَدٌ حَتّىٰ يُبْعَثَ»؛ مانند عروس بخواب، پس او تا زمان برخاستن از قبر به خواب شيرين و آرامي مي‌رود، مانند كسي كه در دنيا به بهترين نحو بخوابد. در ترمذي آمده است: به او گفته مي‌شود: اكنون بخواب؛ او مانند عروسي مي‌خوابد و فقط كسي كه از همه محبوب‌تر باشد او را به هنگام صبحش بيدار مي‌كند. تا آنكه حق تعالى او را از اين رختخواب خاكي بلند مي‌فرمايد.

أنوارالباري/ ترجمه مولانا حسين پور