از یکدیگر عیب نگیرید

﴿وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ﴾ [سورهٔ حجرات، آیهٔ ١١]

ترجمه: و یکدیگر را عیب نگیرید.

معارف و مسائل

چیزی که در این آیه از آن ممانعت آمده است، «لمز» است، بدین معنا که از کسی عیبی بگیرند و یا عیب او را ظاهر کنند و یا بنابر عیبی او را مورد طعن قرار دهند.

خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَ لَا تَلمِزُوا أَنفُسَکُم﴾؛ یعنی از خود عیب نگیرید، این حکم مانند آن است که در آیهٔ ٢٩ سورهٔ سبا فرموده است: ﴿وَلَا تَقتُلُوا أَنفُسَکُم﴾؛ خود را نکشید. در هر دو جا مراد از عیب گرفتن از خویش و یا کشتن، این است که همدیگر را مورد طعن قرار ندهید و تعبیر آن با این عنوان متضمن حکمتی است که کشتن دیگری از یک جهت خودکشی است؛ زیرا اکثر چنین اتفاق می‌افتد که اگر کسی دیگری را کشت، حامیان مقتول او را خواهند کشت و اگر چنین هم نشود، مسلمین همه با یکدیگر برادرند و کشتن برادر چون کشتن خویش است و این معنی در آیهٔ ﴿ولَا تَلمِزُوا أَنفُسَکُم﴾، نیز صادق می‌آید؛ به این معنی که بر دیگران عیب نگیرید و آنان را مورد طعن قرار ندهید و به یاد داشته باشید که هیچ انسانی طبیعتاً خالی از عیب نیست، پس اگر شما بر دیگری عیب بگیرید، او نیز شما را عیب می‌گیرد و طعنه می‌زند؛ چنانکه بعضی از علما فرموده‌اند: «فیك عیوب وللناس أعیُن»؛ یعنی شما هم عیب‌هایی دارید و مردم هم چشم دارند و آنها را می‌بینند. وقتی شما بر دیگری عیب می‌گیرید و به او طعنه می‌زنید، او همین کار را با شما خواهد کرد و اگر فرض کنیم که او از صبر و شکیبایی کار گرفت و در عوض، شما را مورد عیب و طعن قرار نداد، باز هم سخن به جای خود درست است که اگر به فکر تذلیل و بدنام کردن برادری باشید، آن تذلیل و تحقیر خود شماست.

علما می‌فرمایند: سعادت آن است که انسان به عیوب خود نظر کرده و در فکر اصلاح آنها باشد و کسی که چنین کند، فرصتی جهت عیب گرفتن از دیگران برایش باقی نمی‌ماند.

معارف القرآن/ علامه مفتی محمّد شفیع دیوبندی
ترجمهٔ شیخ الحدیث مولانا محمّد یوسف حسین‌پور